در دنیای امروز که از فناوری‌ های گوناگون پر شده، برخی توان قبول داریم و گاهی نا خواسته فناوری‌ ها را پذیرفته‌ ایم . احتمالا برای این است ‌که یک فناوری وارد سیستم زندگی قدیمی ما شود، نخست با مقاومت ‌هایی روبه‌ رو شود، ولی چه مسائلی در پذیرش ما به ‌عنوان یک استفاده ‌کننده حائز مهم هستند که ما فناوری جدید را می‌پذیریم. سال های متوالی تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و به ‌طور عام مدل پذیرش برای فناوری تعیین شده است. در ادامه مطلب همراه تکبین باشید.

مدل پذیرش فناوری

خاطرات زیادی از ورود فناوری به زندگی خود داریم. روزگاری که تلویزیون وارد ایران شد شاید پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما جلوی آن مرتب و منظم می‌نشستند و خیلی‌ها حتی از روبه‌رو شدن با آن ترس داشتند. این روال ادامه‌دار بوده و ما در مواجهه با خودرو، ویدئو و حتی اینترنت هم تقریبا مشابه این شرایط را داشتیم. شاید در نگاه اول ذهن ما به این سمت برود که جامعه ما چون مبانی سنتی قوی‌ای دارد این چنین است، ولی واقعیت این است که پذیرش فناوری جدید که باعث تغییر در رفتار عادی زندگی ما می‌شود همیشه براحتی نیست. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد در بیشتر کشورهای دنیا پذیرش فناوری جدید کار ساده‌ای نیست. البته این مورد در کشورهای مختلف و در شرایط مختلف تفاوت دارد. پژوهشگران از تجارب اتفاقات مختلف به جمع‌بندی مشخصی به‌صورت یک مدل رسیده‌اند که در سال‌های متوالی از آن برای آزمودن میزان پذیرش افراد جامعه در مورد فناوری جدید استفاده کرده‌اند..

برای پذیرش هر فناوری دو تئوری پایه وجود دارد. در تئوری اول قصد رفتاری شخص در استفاده از آن فناوری مطرح است. در واقع وقتی کسی از قصد از فناوری جدید استفاده کند. در تئوری دوم نگرش فرد، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتار برای استفاده از فناوری جدید مطرح است؛ در واقع این‌که ما چه دیدگاه و نگرشی در مورد فناوری جدید داریم و چه هنجارهایی در استفاده از این فناوری برای شخص مطرح است که موجب استفاده یا عدم استفاده او می‌شود.

این دو تئوری، پایه مدل پذیرش فناوری (Technology Acceptance Model) شده که سال‌هاست افراد مختلف از آن استفاده می‌کنند. با استفاده از این مدل می‌توان مشخص کرد یک فناوری تا چه حد می‌تواند مورد پذیرش جامعه قرار بگیرد. در این مدل دو نکته اساسی وجود دارد، اول این‌که کاربر درک کند فناوری جدید برای او مفید است. مفید بودن می‌تواند موجب تغییر نگرش افراد برای شروع استفاده از آن شود. این مساله می‌تواند در نهایت به استفاده از آن فناوری در رفتار کاربر منتهی شود. گاهی مفید بودن فناوری آنقدر به‌صورت ظاهری مشخص شده و جامعه به سمت آن در حرکت است که شاید مفید بودن موجب شود کاربران به‌طور مستقیم از آن فناوری استفاده کنند. نکته دوم این‌که استفاده از این فناوری آسان است یا خیر؟ خیلی اوقات آسانی استفاده از یک‌فناوری موجب خواهد شد که شما قصد استفاده از آن را داشته باشید و این قصد در نهایت موجب تغییر در رفتار کاربر خواهد شد.

برای درک بهتر این مدل یک مثال ساده را بررسی می‌کنیم. گوشی‌های هوشمند به‌عنوان یک فناوری نوین در همین چند سال پیش وارد بسیاری از جوامع شدند. از دیدگاه مدل پذیرش فناوری این‌که چقدر این فناوری کاربردی است و چقدر استفاده از آن آسان است می‌توانست در پذیرش این فناوری اثربخش باشد. در نگاه اول وقتی این فناوری وارد بازار شد، بسیاری از امکانات و ویژگی‌های آن با استفاده از معرفی و تبلیغات بیان شد. این معرفی و تبلیغات موجب شد کاربران حس کنند این ابزار می‌تواند برای رفع برخی از نیازهای آنها مفید باشد. این درک مفید‌بودن و کاربردی بودن فناوری جدید موجب شده کاربران از نظر ذهنی به دنبال استفاده از آن باشند و در نهایت از آن استفاده کنند.

یکی دیگر از مواردی که در استفاده از فناوری در مدل پذیرش فناوری حائز اهمیت بوده، استفاده راحت از فناوری است. این راحتی نیز درخصوص گوشی‌های هوشمند به وضوح دیده می‌شد. سادگی و راحتی استفاده از تلفن همراه ذهن کاربران را به استفاده از آن سوق داده و در نهایت موجب استفاده از آن شده است. بعد از استفاده از این ابزار و فناوری بود که کاربران به‌صورت کامل آن را پذیرفتند.

مدل پذیرش؛ کاربران و تولیدکنندگان

مدل پذیرش فناوری را می‌توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد. دیدگاه اول کاربران هستند که با دانستن این مدل می‌توانند متوجه علت پذیرش فناوری‌های مختلف یا نپذیرفتن آن شوند. در واقع کاربران با این مدل می‌دانند که احتمالا فناوری که نه مفید باشد و نه استفاده از آن آسان، مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت. همچنین آنها می‌توانند فناوری‌های قبلی را که امروز جزئی از زندگی‌شان شده مورد بررسی قرار دهند و احتمالا به این نتیجه برسند که علت حضور این فناوری‌ها منطبق بودن آن بر مدل پذیرش فناوری است.

از نگاه تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان فناوری‌های جدید هم مدل پذیرش کارایی و کارکرد بالایی دارد. معمولا با استفاده از این مدل و سوالاتی که در مورد آن مطرح است پژوهش‌هایی قبل از ورود فناوری به بازار انجام می‌شود و با استفاده از این مدل میزان پذیرش کاربران در مورد فناوری خاص سنجیده می‌شود.

نتایج این تحقیقات می‌تواند دانش مناسبی را به تولیدکنندگان ارائه کند، چراکه اگر میزان پذیرش پایین باشد با تغییرات در فناوری جدید می‌توانند میزان پذیرش را بالاتر ببرند.

فرض کنید همین سنجش در مورد تلفن همراه هوشمند صورت گرفته و ساده نبودن در استفاده موجب شده باشد که پذیرش آن از دیدگاه کاربران پایین باشد.

مطمئنا شرکت‌های تولیدی سعی کرده‌اند با ساده‌سازی استفاده از این فناوری موجبات افزایش میزان پذیرش آن را فراهم کنند.

مدل پذیرش فناوری ۲

مدل پذیرش فناوری براساس زمان، تغییراتی داشته و سعی شده در آن به نکات دیگری هم توجه شود. این موارد نتیجه بررسی‌ها و پژوهش‌هایی بوده که طی سال‌های متوالی انجام شده‌اند. در نگارش جدید آن تجربه شخصی کاربران، داوطلب بودن برای استفاده از فناوری، تصور آنها از فناوری جدید و ارزشی که برای کاربر ایجاد می‌کند و برخی مسائل هنجار اجتماعی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. این موارد کمک می‌کند تا مدل پذیرش فناوری، میزان پذیرش یا عدم پذیرش را از جنبه‌های مختلف مورد سنجش قرار دهد.

به‌طور خاص برای هر دو نگارش این مدل سوالاتی وجود دارند که در پژوهش‌ها از کاربران پرسیده شده و بر اساس نتایج به‌دست آمده تصمیمات اتخاذ می‌شود.

به هر حال نکته حائز اهمیت در پذیرش و استفاده از فناوری این است که به‌طور طبیعی در مراحل اول مواجهه با آن ممکن است پذیرش آن راحت نباشد، ولی اگر هر فناوری نیازهای کاربران را برطرف کرده و طبق ساختار ذهنی و عادات مردم برنامه‌ریزی شده باشد، می‌تواند جای خود را بین آنها باز کرده و جزئی از عادات آنها شود.

در مدل پذیرش فناوری، آخرین مرحله استفاده را «استفاده واقعی» نامگذاری کرده‌اند، به این معنا که استفاده از این فناوری به‌طور کامل در بطن رفتارهای روزمره کاربران قرار گرفته و جزئی از زندگی آنها شده و گاهی ممکن است بدون آن زندگی سخت یا شاید غیرممکن به نظر برسد.